Dr Šerbo Rastoder – istoričar koji pomijera granice nauke

Piše: Božidar PROROČIĆ, književnik i publicista

Jedan od najznačajnih savremenih istoričara, naučnika i i intelektualaca koji nam dolazi iz redova Bošnjaka je i dr Šerbo Rastoder. U plejadi onih koji su gradili i još uvijek grade svoj profesionalni, stručni i naučni angažman na prostorima Zapadnog Balkana ali i šire njegovo ime je upisano zlatnijem slovima. Potekavši iz Bošnjačkog naroda koji je često nažalost prolazio brojna istorijska iskušenja i stradanja, duboko svjestan svoje prošlosti ali i prošlosti Crne Gore, želio je da da novu naučnu dimenziji nauci koju zovemo istorija. Na tom svom naučnom putu od asistenta do akademika otkrio je narodima Crne Gore mnoge; Skrivene strane istorije. Nema veće kazne od zaborava. Da bi nas drugi poštovali prvo mi moramo poštovati sebe a bez znanja o sebi nećemo znati ništa ni o drugima i drugačijima. Marko Tulije Ciceron, veliki govornik, političar i mislioc je lijepo istakao: (Lat. Historia est testis temporum, lux veritatis, vita memoriae, magistra vitae, nuntia vetustatis.) U prijevodu: ,,Istorija je svjedok vremena, svjetlost istine, život pamćenja, učiteljica života i vjesnica starine. ”

Šerbo Rastoder je osvijetlio mnoge istorijske aspekte, istine i bolnu prošlost; Crnogoraca, Bošnjaka-Muslimana iz perioda XIX i XX vijeka. U Crnoj Gori, koja ima bogato istoriografsko nasljeđe trebnalo je istraživati, sakupljati, prezentovati učiniti dostupno stručnoj i naučnoj javnosti sve ono što je čamilo u brojnim arhivima ne samo kod nas već i van naše države. Trebala je ogromna energija, entuzijazam, volja i znanje da se sve naučne i istorijske istine i fakti poslože a to se jedino moglo postići samo upornim radom i istraživanjima. Njegova savremena naučna misao i djelo usmjerena je akademskim znanjem i borbom protiv revizionizma istorije ali i nepoznatih i brojnih činjenica. On izvrsno poznaje materiju i teorijsko-metodološki probleme istorijske nauke čije nasljeđe je neumorno i oštroumno otkrivao i branio ne dozvoljavajući nacionalistima i šovinistima iz različitih ,,akademskih krugova”, i ,,njihovih medija”, da dominiraju i polemišu sa njim bez ikakvog znanja vođeni sopstvenim mitovima. Njegovi članci, rasprave, djela, autorske knjige pripadaju savremenoj i popularnoj istoriji, pored toga njegova razmišljanja i pogledi predstavljaju i jedan filozofski i faktografski traktat čime pokazuje višeslojnost njegovog naučnog djela ali i razmišljanja. Rastoder je otvorio odavno zapečaćene arhivske dokumente i činjenice koje savremenim istoričarama predstavljau veliki izazov u prezentovanju istih. Rastoderovo znanje u prezentovanju i publikovanju istorijske građe treba viđeti kao njegov ali i kao naš civilizacijski iskorak i vrhunac, da vratimo tu izgubljenu prošlost ali i sa pogledom uprtim ka budućnosti, da naučimo iz grešaka i ponovo se vratimo kao narodi na istorijsku scenu sa koje smo bili izbrisani odlukama velikih sila zarad hegemonističkih intresa.

Crnogorci i Bošnjaci ali i svi drugi narodi koji krase multikulturalnu prizmu Crne Gore, treba da su duboko svjesni da suočavanje sa prošlošću i prihvatanje istine je jedini put ka istorijskim pomirenjima među narodima. Istorije naroda ovih prostora su nas suviše skupo koštale u prošlosti i ostavile na potomocima težak teret. Zato kroz istorijski a prije svega naučni aspekt možemo bolje sagledati sve ono o čemu Rastoder piše. Kao naučnik Šerbo je nesvakidašnja pojava, jedna izuzetna ličnost, širokog spektra obrazovanja i evropskih manira, uvijek korektan prema svojim sagovornicima, prijateljima i kolegama. Ne trpi bilo koji vid nepravde i amaterizma danas toliko često prisutnog tako da zna snažno i oštro da reaguje. On je fantastičan primjer kako se služi istoriji kao struci i nauci ali i svom i Bošnjačkom i Crnogorskom narodu a njegovo djela predstavljaju nepresušan izvor inspiracije za sve buduće istoričare koji žele da daju doprinos montenegristici. Za Rastodera se može slobodno reći, da je na najljepši način ispunio svoje dosadašnje intelektualno i naučno biće, u vremenima velikih društvenih i političkih lomova i iskušenja, u Crnoj Gori sa zavidnom hrabrošću. Kako u nauci tako i u javnom angažmanu, nije se skrivao. Javno govori i iznosi otvoreno i bez oklijevanja svoje stavove i mišljenja. To je evidentno i u njegovim knjigama i u javnim nastupima, u razgovorima, duelima, na simpozijumima, okruglim stolovima i objavljenim intervjuima.

Istraživanje izgradnje ali i urušavanja crnogorske državnosti je jedno od polja izuzetno obimnog naučnog rada koje sagledava sa više strana dajući pri tome svoj lični i autentični pečat istraživača. Odnos velikih sila prema Crnoj Gori 1918. godine i njen politički i državotvorni sunovrat čije posljedice nažalost trpimo i dan danas veoma je vješto i argumentovano objasnio. Pored toga veoma je jasno definisao sve puteve i stradanja Bošnjaka između prošlosti i sadašnjosti. Rastoder je odavno izgradio svoju naučnu karijeru sa već formiranim istorijskim stavovima i idejama o svim važnim sadržajima nacionalne istorije Crne Gore, XIX i XX vijeka kojima se bavi. Pored toga veoma je važno istaći da svoja naučno-istorijska uvjerenja ne mijenja. I danas kada je prešao šestu deceniju života i trideset osam godina naučnog rada nalazi se u jeku stalnih naučnih stremljenja, organizacionih planova, stalnih naučnih planova kako bi na najbolji mogući nači mogao promovisati nauku koju voli. Svoj Veliki dio života posvetio je prezentaciji naše kulturno-istorijske baštine i istine. Vječite paradigme Crne Gore i naša suočavnja iz prošlosti; odnoso sukobi između starog i novog, prošlog i sadašnjeg na najbolji način se mogu viđeti u njegovim knjigama.

Akademik Rastoder je pokazao da dobro poznaje okvire i suštinu istorije kao nauke, da vješto kombinuje višedecenisjka znanja stečena u okvirima istorijskih disciplina i da zahvaljujući tome, nastaju trajna djela neprolazne vrijednosti. On je kompletna ličnost i vrhunski profesionalac. Akademik Rastoder je kao profesor i istraživač i autor uticajnih naučnih studija dao veliki doprinos i kao organizator naučnog rada i osnivač i utemeljivač novih uglednih studijskih programa. Njegovi dosadašni doprinosi jasno se sagledava u nauci i uklapa se u jednu cjelinu kakvom bi mogao da se pohvali vrlo uzak krug vrhunskih profesora i akademika. Svojim numornim angažmanom i bogato osmišljenjim aktivnostima on je veliko dobro učinio brojnim generacijama studentima i diplomcima, a isto tako mnogo doprinosi jačanju visokoškolskih ustanova u Crnoj Gori. Samim tim to je značajan segment u široj društvenoj zajednici na području Zapadnog Balkana. U tome se upravo i pokazuje njegov pravi profil: radi za širok krug naučnih i obrazovnih institucija gotovo pune četri decenije.

Želim na kraju ovog eseja da istaknem da su njegovi rezultati izuzetno veliki i da treba svi posebno u Crnoj Gori i Sandžaku da ih cijenimo imajući u vidu da je prve korake napravio iz svog ,,malenog Bihora” odakle je krenuo ka svom životnom putu i uz sva materijalna ograničenja i iskušenja kroz koja je prolazio kao mlad na ovim burnim crnogorskim prostorima. Mnogi su ponosni na mjesta iz kojih potiču. Zato se i Bihor i Radmanci diče ljudima koje su iznjedril i po kojima su postali čuveni. Rastoder je jedan od takvih ljudi. Prva iskra imaginacije i težnje za intelektulanim znanjem, i naučnom širinom razgorijevala se u njemu. Njegova istraživačka upornost i intenzivan unutrašnji život daju mu snagu, lucidnost i težnju ka otkrivanju novog, važnog i velikog. Kada sagledam ukupan dosadašnji stvaralački opus akademika Rastodera mogu slobodno reći: Tvrdim da je Šerbo Rastoder jedna od osoba koje su u velikoj mjeri uticale na izgradnju i razvoj savremenog naučno-istraživačko-istorijske misli u Crnoj Gori. Međutim, ono što ne smijemo zaboraviti a to je: DA JE VJEROVAO U CRNU GORU I KADA MNOGI NISU!!!

IZ OBIMNE I BIOGRAFIJE DR ŠERBA RASTODERA IZDVAJAM:

Šerbo Rastoder rođen je 13.08.1956. godine u Radmancima, opština Berane. Osnovnu školu i gimnaziju završio je u Baru. Diplomirao, magistrirao i doktorirao na Filozofskom fakultetu u Beogradu-odsjek za istoriju pod rukovodstvom mentora prof.dr Branka Petranovića. Dobitnik najviše državne nagrade za naučni rad,više drugih priznanja, visit profesor i mentor na više stranih univerziteta. Redovni profesor na Filozofskom fakultetu Univerziteta Crne Gore i Fakultetu političkih nauka. Osnivač i šef studijskog programa za istoriju na Univerzitetu Crne Gore. Redovni član DANU, BANU i vanredni član CANU od 2012, redovni od 2018. Predsjednik odbora za istoriju CANU od 2018. godine.

Studije i monografije: Dr Nikola Dobrečić, arcibiskup barski i primas srpski 1872-1955,život i djelo, Prilog izučavanju istorije barske arcibiskupije, Mediteran, Budva 1991(koautorsko djelo); Životna pitanja Crne Gore 1918-1929, Kulturni centar Bar, Biblioteka “Barski ljetopis”, Bar 1995; Političke borbe u Crnoj Gori 1918-1929, Zadužbina Andrejević, Biblioteka Disertatio,Beograd 1996; Skrivana strana istorije, Crnogorska buna i odmetnički pokret 1918-1929, I-IV, Zbornik dokumenata, Biblioteka Nidamentym,Bar 1997,Podgorica 2006; Političke stranke u Crnoj Gori 1918-1929,Conteco, Bar, 2000; Janusovo lice istorije , VIJESTI, Podgorica, 2000; Uloga Francuske u nasilnoj aneksiji Crne Gore , prevod izdanja iz 1921, Conteco, Bar, 2001 (pogovor); Petrovići u egzilu-suton jedne dinastije, CANU , Podgorica , 2002 ( Poseban otisak iz Zbornika radova sa naučnog skupa “Dinastija Petrović Njegoš ” 227-301); Udžbenik za IV razred gimnazije (koautor ), Zavod za udžbenike, Podgorica , 2003; Crna Gora u egzilu 1918- 1925, I-II, Istorijski institut Crne Gore, Almanah, Podgorica, 2004; Uvod u istoriju, autorizovana predavanja, 2006; Istorijski Leksikon Crne Gore I- V, Vijesti, Podgorica, 2006, urednik i koautor; Istorija Crne Gore od najstarijih vremena do 2003, (koautor), Podgorica, 2006; History of Montenegro , (koautor), Podgorica, 2006; CrnaGora i velike sile, Podgorica 2007[koautor]; Историа Черногории, Подгорица 2009; Historie du Montenegro des temps les plus anciens jusqua l independence,Coperation Luxembourg Montenegro, 201; Bošnjaci/Muslimani Crne Gore između prošlosti i sadašnjosti ,Podgorica 2010, 547; Begovi na granici, Resulbegovići od Novog, Trebinja do Ulcinja, Podgorica 2011, 287; Kad su vakat kaljali insani, Šahovići 1924, Podgorica 2011, 537; Buduća prošlost, Uvod u istoriju sa osnovama istorije istoriografije, Podgorica-Nikšić 2011,434; Memoarsko-dnevnički zapisi Marka Vučerakovića, Cetinje 2014, 127, [koautor]; Politički život u Crnoj Gori 1929-1941,Podgorica 2015, 621; Leksikon muslimana/Bošnjaka Crne Gore, Podgorica 2016 [koautor]; Je li rano biti čovjek (u štampi ) Komunisti i muhadžiri (1958-1971),Slučaj opštine Rožaje, Podgorica 2018, 505; Turski (Osmanski)izvori za istoriju Crne Gore,CANU 2018,Knj.I, tom 1,2, 3, (priredio).

Osnovni predmet naučnog interesovanja prof.dr Šerba Rastodera je: Istorija Crne Gore, Istorija Bošnjaka/Muslimana, istorija Jugoslavije XIX i XX vijeka i teorijsko-metodološki problemi istorijske nauke. Autor je i koautor više od trideset naučnih monografija, pisac pogovora više knjiga, koautor udžbenika istorije za gimnaziju, autor nekoliko univerzitetskih udžbenika , urednik i recenzent preko 80 posebnih izdanja, autor preko 400 naučnih priloga, članaka i rasprava i preko 350 prikaza, priloga, eseja, bilješki i osvrta. Autor je više od 150 enciklopedijskih jedinica za “Enciklopediju Crne Gore “i “Crnogorsku enciklopediju”. Urednik i koautor “Istorijskog leksikona Crne Gore”,urednik i autor “Leksikona Bošnjaka /Muslimana Crne Gore”.Knjige su mu prevedene na nekoliko svjetskih jezika. Organizovao više međunarodnih naučnih skupova. Učestvovao je na izradi više projekata međunarodnog karaktera, okruglih stolova i tribina iz oblasti istorije, ljudskih prava, interetničkih odnosa, medija i kulture. Tokom 2004. boravio na studijskom usavršavanju u SAD po osnovi programa za medije. Držao predavanja o istoriji i multikulturi Crne Gore u više zemalja Zapadne Evrope, SAD i Turske.

Podaci o izborima u zvanje: 1985-1993 asistent pripravnik i asistent na predmetima istorije jugoslovenskih naroda i Uvod u istoriju sa osnovama pomoćnih istorijskih nauka; 24.02. 1994 izbor u zvanje docenta; 7.05. 1999 izbor u zvanje vanrednog profesora: 2005. izbor u zvanje redovnog profesora; Redovni član i utemeljivač DANU i BANU,biran za vanrednog člana CANU 2012, a za redovnog 2018.godine. Pedagoški rad na Univerzitetu: Član Savjeta za opšte obrazovanje koji je proveo reformu školstva u Crnoj Gori; Član Savjeta kurikularne komisije za reformu školstva i koordinator za oblast društvenih nauka (istorija, geografija, građansko obrazovanje ); Od 2010 član Savjeta za naučno-istraživački rad; Osnivač i utemeljivač Centra za međunarodne studije Univerziteta Crne Gore; Osnivač i utemeljivač Centra za ljudska prava UCG; Osnivač i utemeljivač posebnog studijskog programa za istoriju pri FF UCG; Autor više udžbenika za srednjoškolce i studente; Jedan od osnivača FPN i tvorac programa za istoriju na tom fakultetu: Autor više udžbenika za srednjoškolce i studente.

Dodiplomske studije: Od septembra 1993. godine predavao predmete: Uvod u istoriju sa osnovama pomoćnih istorijskih nauka (na odsjeku za istoriju i geografiju), Opšta istorija XIX i XX vijeka (na odsjeku za sociologiju); 1995-2002 Opšta istorija XIX vijeka na odsjeku za istoriju-geografiju; Od septembra 2001. Istorija Jugoslavije na odsjeku za istoriju-geografiju potvrđeno odlukom NN Vijeća Univerziteta od 15.02.2002; Od oktobra 2004. Savremena politička istorija na Pravnom fakultetu- odsjek za politikologiju, odnosno Fakultetu političkih nauka od 2006; Od 2006 Uvod u istoriju s osnovama istoriografije i Istorija Jugoslavije na studijskom programu za istoriju Filozofskog fakulteta UCG. Postdiplomske i doktorske studije; Od oktobra 2002. Istorija Evrope 1789- 1945 ; Istorija Evrope 1945-1991 i specijalistički kurs “Velike sile i mali narodi ” – Centar za međunarodne studije Univerziteta Crne Gore; Od oktobra 2002. Opšta istorija evropskog društva XVI – XIX vijeka , Filosofski fakultet u Tuzli, Odsjek za istoriju,magistarske studije; Od maja 2005. Metodologija istorijskih istraživanja i Istoriografija na Filozofskom fakultetu u Nikšiću, odsjek za istoriju, magistarske studije. Stručni i javni angažman: 1999 Redovni član Dukljanske akademije nauka i umjetnosti,osnivač, član BANU, vanredni član CANU; Član Odbora za istorijske nauke CANU od 1993. Godine; Član Odbora izdavanje izvora za istoriju Crne Gore CANU od 1994; Predsjednik Odbora za istoriju CANU od 2018.godine; 2001- 2005 član Upravnog odbora Istorijskog instituta Crne Gore; Od 1997-2000 član Predsjedništva Društva istoričara Crne Gore; 1999-2002 član Upravnog odbora za Otvoreno društvo Crna Gora; 2001- 2005 Član Savjeta Centra za međunarodne studije; Od 2002 član Savjeta RTCG; 2000-2002 potrpredsjednik Savjeta Filozofskog fakulteta; Od 2001 član Upravnog odbora Centra za ljudska prava pri Univerzitetu Crne Gore; 2001-2003 Prvi predsjedavajući Foruma Bošnjaka- Muslimana Crne Gore; 2001- 2003. Član Savjeta kurikularne komisije za reformu školstva i koordinator za oblast društvenih nauka (istorija, geografija, građansko obrazovanje ); Od 2003. član Savjeta za opšte obrazovanje Crne Gore; 2001- 2003 Potpredsjednik je Nacionalnog komiteta za dijasporu; 2001- 2003 član Nacionalnog savjeta “Lynk Diversity”; Od 2003 član je ekspertskog tima UN u timu od 100 naučnika iz čitavog svijeta na projektu “Dissolution of Yugoslavia “, sekcija “Indepedendence &the Fate of Minorities”.; Od 1994. član Upravnog odbora Matice crnogorske; Od 2004. član Nacionalnog Foruma “Obrazovanje za sve ” pod pokroviteljstvom UNESCA; 2004- 2005. član prvog Savjeta “Grupe za promjene “; 2004-2006. član Izvršnog odbora Pokreta za nezavisnu Crnu Goru zadužen za programski dokument; Od 2007-2013 Prvi predsjednik Savjeta Bošnjaka Crne Gore. Časopisi: Od 1997. urednik Almanaha”, časopisa za izučavanje kulturno-istorijskog nasleđa–Bošnjaka u Crnoj Gori; 1994-1998 član redakcije “Istorijskih zapisa “; od 2002 član redakcije “Istorijskih zapisa; Od 2000. član redakcije časopisa “Matica”, časopis za društvena pitanja , nauku i kulturu; Ćlan međunarodne redakcije časopisa History stady,Samsun, Turkey; Član međunarodne redakcije časopisa Historijska misao,Tuzla, BiH.