Murić: Na do sada odrađenim uzorcima oko 29.5% Crnogoraca pripada haplogrupi I2a (Dinarci/Sardinci), dok oko 27% pripada haplogrupi E1b1b (Berberi)

Piše: Arben Murić

Da li ste znali da postoje veze između ljudi kao što su Abraham Linkoln, Džordž W. Buš, Ernest Hemingvej i Thomas Edison s jedne strane, te Adolf Hitler i Albert Ajnštajn s druge strane, koje vode do zajedničkog pretka? Ili da majka Ötzija, poznatog kao ledeni čovjek, čije tijelo je pronađeno 1991. godine u Alpima i koji je živio prije 5300 godina, potiče od Aškenaza, židovske (jevrejske) etničke zajednice? Kako su ovi podaci otkriveni i odakle dolazi saznanje o njima? Ključna uloga u tim spoznajama leži u našim genima. DNK, nosilac naše genetičke informacije, omogućuje nam pristup otkrivanju informacija na objektivan način.

Zahvaljujući modernoj nauci i tehnologiji u području humane genetike, moguće je „čitati” informacije zapisane u našoj DNK koje potiču iz vremena prije više od 100.000 godina, a nijesu podvrgnute manipulacijama ili oštećenjima uprkos tako dugom vremenskom razdoblju. Prateći ove informacije, naučnici mogu rekonstruisati evoluciju ljudi, te pratiti migracijske rute kroz različite vremenske periode i istorijske događaje.

Da bismo utvrdili porijeklo pojedinca ili etničke grupe, ključna su dva genetička koncepta koji se koriste za analizu informacija pohranjenih u našoj DNK: haplotip i haplogrupa. Haplotip se odnosi na specifičnu kombinaciju alela na jednom hromozomu, dok haplogrupa označava grupu srodnih haplotipova koji potiču od zajedničkog pretka.

Haplogrupe se koriste za istraživanje genetičkih migracija i evolucije populacija. Bez ulaska u detaljna objašnjenja genetičkih pojmova, ukratko ćemo objasniti mehanizam genetskog sata koji radi na bazi genetičkih markera I pomoću kojeg možemo procijenili vremenski period od posljednjeg zajedničkog pretka. Ključni mehanizam genetskog sata za procjenu vremenske udaljenosti između dvije jedinke su genetske mutacije koje se nakupljaju tokom vremena.

Svaka osoba ima 22 para tjelesnih hromozoma i dva hromozoma koji određuju pol (X i Y). Ova 23 para hromozoma sadrže 28.976 gena. Većina gena, tačnije 99.9% je ista kod svih ljudi, ali postoje male razlike u samo 0.01%. Te razlike se ogledaju u promjeni nukleotida (nazvanoj polimorfizam) na određenim genima. Ova promjena označava mutaciju, koja se desila kod nekog od predaka u davna vremena i može biti kao marker za sve njegove potomke. Kada genetičari prate porijeklo ljudskih zajednica, obično proučavaju sekvence DNK u određenim regionima muškog Y hromozoma (određivanje očevih predaka) ili mitohondrijalne DNK (određivanje majčinih predaka).

U određenim djelovima naše DNK postoje geni koji ne igraju ulogu u tome kako naše tijelo funkcioniše. Oni su poznati kao „neaktivni geni”. Ovi geni ne utiču na naše osobine ili procese u tijelu. Ako se davno nekom čovjeku dogodila promjena (mutacija) u ovim genima, ta promjena će se prenositi na sve njegove potomke sve dok ne dođe do nove promjene. Zbog toga svi koji imaju tu istu promjenu smatraju se istim “haplotipom”, odnosno da pripadaju istoj “haplogrupi”. Da bismo došli do suštine potrebno je da bacimo pogled na genetičku sliku Evrope. Svaki narod ima svog vlastitog praoca (Y) i pramajku (X). U Evropi ima mnogo različitih naroda koji su se tokom istorije miješali. U proteklih 6.000 godina, Evropljani potiču od različitih starosjedilaca i osvajača iz Azije ili Afrike. U istorijskom smislu, možemo identifikovati različite etničke grupe, kao sto su Kelti, Vikinzi, Germani, Iliri, Sloveni, Skiti, Goti, Tračani, Rimljani i druge. Međutim, gledajući genetsku sliku Evrope kroz Y-hromozom, ne možemo jednostavno povezati određenu etničku grupu s određenom haplogrupom, poput I2a sa Ilirima ili R1b sa Keltima.

Na primjeru Crne Gore, haplogrupe I2, R1b, J2, E1b1b stare su više od 2000 godina i u istorijskom smislu se mogu vezati za Ilire. To znači da su svi članovi ovih haplogrupa Iliri. Ako se, međutim, fokusiramo na same haplogrupe, a ne na njihove podgrupe, možemo ih ovako označiti: haplogrupa I1 (Nordijci/Skandinavci/Vikinzi), haplogrupa I2a (Dinarci/Sardinci), haplogrupa I2b (Crvenokosi Germani), haplogrupa R1a (Baltosloveni), haplogrupa R1b (Kelto-Romani/Mediteranci), haplogrupa G2a (Irano-Armenidi), haplogrupa J1 (Semiti, Meso-Potamci), haplogrupa J2 (Grko-Anadolci), haplogrupa E1b1b (Berberi), haplogrupa Q (Sibirci/Huni), haplogrupa N (Fino-Ugri) i haplogrupa T (Hamiti). Na do sada odrađenim uzorcima oko 29.5% Crnogoraca pripada haplogrupi I2a, dok oko 27% pripada haplogrupi E1b1b. Haplogrupe R1b i J2a zastupljene su kod Crnogoraca sa oko 9%, dok su haplogrupe R1a i I1 prisutne sa oko 7%. Haplogrupe G2a i Q čine oko 2.5%, dok su haplogrupe J1, I2b i N zastupljene sa manje od 1.5%. Haplogrupa T nije zabilježena u Crnoj Gori. Kada uporedimo genetsku sliku Crne Gore s drugim zemljama u regionu, vidimo sličnosti s Hrvatskom, Bosnom i Hercegovinom te Srbijom u poređenju sa I2a haplogrupom. S druge strane, haplogrupe J2a, E1b1b i R1b dijelimo u sličnim procentima s Albanijom, Južnom Italijom i Grčkom.

Zanimljivo je to što u regionu imamo najmanji postotak baltoslovenske haplogrupe R1a, čak manji od Albanije, Grčke i Turske. Odrediti genetsko porijeklo moguće je pomoću Y-DNA testova. Ti testovi analiziraju određene markere, a broj analiziranih markera može varirati od 37 (Y-37) do 700 (BigY). Veći broj analiziranih markera omogućava pouzdanije određivanje haplogrupe i genealoškog stabla.

Veći broj markera, međutim, obično povlači i veće troškove testa. U svojim istraživanjima sarađivali smo sa kompanijom FamilyTreeDNA, koja je danas jedna od vodećih komercijalnih kompanija u oblasti genetičke genealogije. Nakon odrađenog BigY testiranja može se koristiti dodatna usluga YFull analiza kojom se analiziraju svi poznati SNP i STR markeri, čiji broj je veći od 7.000. Kompanija FamilyTreeDNA takođe nudi i testiranje majčinskog porijekla putem mtDNA testa i pruža usluge izrade autosomalnog testa pod nazivom Family Finder.

Izvor: Antena M