Iako se Crna Gora i Srbija i dalje smatraju zemljama liderima u pristupnim procesima, u postojećim okolnostima, samo Crna Gora može da se nada punopravnom članstvu do kraja ove dekade.
Pozitivan IBAR sa jedne strane, i kontinuirano odbijanje zvaničnog Beograda da uvede sankcije Rusiji, sa druge, čini da se iz briselske perspektive samo na Crnu Goru gleda kao prvu buduću članicu Evropske unije (EU).
Crna Gora je otvorila pregovore o članstvu u junu 2012. godine, a Srbija u januaru 2014. godine.
Iako se u proceduralnom smislu, radi o neznatnom vremenskom periodu od početka ova dva procesa, ipak se suštinski razlikuju faze gdje se sada ove dvije zemlje nalaze u procesu pristupanja.
Srbija je do sada otvorila 22 od ukupno 35 poglavlja u pregovorima o članstvu u EU. Od tih 22 poglavlja, privremeno je zatvorila dva.
Pregovori između Beograda i Brisela su praktično zaleđeni već tri godine zbog neuvođenja sankcija Rusiji kao odgovor na agresiju protiv Ukrajine.
Crna Gora je u procesu pregovora otvorila sva poglavlja a privremeno zatvorila 3.
Nakon višegodišnjeg zastoja, Crna Gora je u junu ove godine odmrzla pregovore o članstvu, i sada radi ka zatvaranju istih.
O tome da li se dvije države mogu nadati članstvu do 2028. ili 2030. na nedavnom Globsek (Global Security Forum) u Pragu, razišli su se i predsejdnici Srbije i Crne Gore Aleksandar Vučić i Jakov Milatović.
Srbija i Crna Gora su se neformalno tretirale u jednog grupi kao dvije najnaprednije zemlje u procesu pristupnih pregovora. U briselskom narativu one su nazivane “predvodnicima” u pristupnom procesu.
Međutim od kada je Crna Gora, u junu ove godine, oživjela proces, a Srbija ne pokazuje naznake da će uvesti sankcije Rusiji i time odmrznula pregovore, prirodno dolazi do takozvanog “razdvajanja” i trenutno postoji samo jedan predvodnik u članstvo u EU.
Jana Juzova iz Instituta za evropsku politiku (EUROPEUM) napominje da Srbija ima još dug put da pokaže istinske napore u oblasti osnova, na suštinskim demokratskim reformama, osim problema u usklađivanju sa spoljnom politikom EU zbog njenog dvosmislenog stava prema Rusiji.
“Iz svih ovih razloga, ali što je najvažnije zbog puta kojim Srbija ide u pogledu demokratskog učinka i odnosa sa Rusijom, mislim da trenutno ne postoji argument za ‘spajanje’ Crne Gore i Srbije. Ako bi se pojavile ubedljivije prodemokratske i prozapadne vladajuće elite u Srbiji i zemlja bi ubrzala reformski tempo, onda bi situacija mogla da se promeni i mi bi verovatno ponovo imali dva predvodnika”, navela je Juzova.
Ona je mišljenja da u “trci” kandidata za evropske integracije Srbija je, nažalost, postala problematično dijete na Zapadnom Balkanu.
Eksperti iz Evropske komisije (EK) ne isključuju mogućnost da bi Crna Gora, pod uslovom da postoji politička volja, mogla zatvoriti sva poglavlja u naredne dvije godine kako bi se otvorio put ka punopravnom članstvu do kraja ove dekade.
Naime u direktoratu proširenje u EK već postoji izrađen kalendarski plan po kojem bi Crna Gora mogla zaključiti sav pregovarački proces članstva, do 2026. godine.
Prema tom planu, Crna Gora bi ove godine mogla da zatvori četiri pregovaračka poglavlja, tokom 2025. godine se planira zatvaranje šest poglavlja, a sva preostala poglavlja su planirana za završnicu procesa – tokom 2026. godine.
“Predviđeno vrijeme za privremeno zatvaranje poglavlja je procjena koja odražava procjenu Evropske komisije o složenosti dostizanja te faze. Stvarni rokovi će zavisiti od rezultata koje dostavi Crna Gora i stavova država članica i može varirati tri-šest mjeseci, osim onih poglavlja koja su predviđena za zatvaranje krajem 2026. godine, što je politički rok za zatvaranje pregovora”, napominje se u dokumentu EK u koji Radio Slobodna Evropa (RSE) ima uvid.
Prema ovom planu, te u najidealnijim uslovima, Crna Gora bi mogla postati članica EU 2028. godine.
Hipotetički period između 2026. i 2028. godine, odnosno između završetka pregovora i punopravnog članstva je neophodan kako bi sve države članice EU (njih 27) ratifikovale sporazum o pristupanju u nacionalnim parlamentima.
“Crna Gora ima najveće šanse ako zadrži novostečeni zamah i pokaže ubjedljive rezultate u sprovođenju vladavine prava i demokratskih reformi”, mišljenja je Jana Juzova iz Instituta EUROPEUM.
U Evropskoj komisiji oprezniji s datumima, mada ne isključuju 2028.
Gert Jan Kopman, generalni direktor, u direktoratu za susjedstvo i pregovore o proširenju smatra da je članstvo Crne Gore do 2028. godine “realno” ako bi se zvanična Podgorica ozbiljno angažovala.
“Mislim da ono što ja jasno vidim jeste da je u smislu motivacije u samoj zemlji to (određivanje 2028. kao rok za članstvo) od velike pomoći. To je transformativno jer ćete tada imati sjednicu vlade svake nedjelje kada se sastanu u kabinetu i pregledaju napredak. Dakle, transformiše nešto što se vodi zarad procesa u nešto što postaje motivisano rezultatima”, izjavio je Kopman nastupajući na jednom panelu u Briselu, koji je bio posvećen proširenju.
U zvaničnim reakcijma, funkcioneri EK su oprezniji kada su datumi u pitanju.
U pisanom odgovoru za RSE, iz pres službe EK se navodi da je predsjednica ove institucije, Ursula von der Leyen (fan der Lajen) već potvrdila da će proširenje biti prioritet u budućem mandatu te da Komisija radi na tome da se ubrza rad, i da se ubrza postepena integracija Zapadnog Balkana.
“Ne postoje unaprijed određeni rokovi. Jasno je da pristupanje ostaje proces zasnovan na sopstvenim zaslugama, u potpunosti zavisi od objektivnog napretka koji je postigao svaki partner u proširenju počevši od osnova procesa pristupanja EU”, kaže se u odgovoru iz EK.
